Günümüzde, tüm hastane ve sağlık kurumlarında; vazgeçilmez ve temel bir teşhis aracı olan, ayrıca; radyoloji biliminin başlangıç ve temel enstrümanı sayılan röntgen cihazları da; en son teknolojik gelişmeler çerçevesinde, diğer tüm tıp cihazlarında olduğu gibi sürekli bir gelişme göstermektedir.
En klasik metot, bilindiği üzere Konvansiyonel Röntgendir. X-Isınına duyarlı filmin kaset içerisine yerleştirilerek, hastanın röntgeninin çekilmesi ve daha sonra kaset içerisinde pozlandırılan filmin, karanlık oda ortamında banyo edilerek, tab edilmesidir. Bu yöntem kendi içerisinde zamanla gelişme göstermiş olup röntgen cihazlarında Automatic Exposure Control (AEC) denetiminin ve otomatik film banyo makinelerinin kullanıma başlanması ile hastanın röntgen filminin çekimlerinde ve filmin tab edilmesinde önemli ölçüde kalite artısı ve zaman tasarrufu sağlanmış, bu sayede hastaya uygulanan X-Isın dozu miktarı da önemli ölçüde azalmıştır. İstenen görüntü kalitesinin sağlanabilmesi için çekim tekrarı gerekliliği azalmaya başlamış ancak tamamen ortadan kalkmamıştır. Tüm süreç dikkate alındığında bir hastanın bir tetkiki için yaklaşık 5 dakika süre gerekmektedir.
CR (Computed Radiology)
Röntgen cihazlarında bir sonraki adım CR (Computed Radiology) yönteminin kullanılmaya başlanmasıdır. Bu yöntemde, kaset ve X-Isınına duyarlı film ve bu filmin banyo edilmesi yerine, X-Isınına duyarlı bir çeşit hafıza birimi, kaset seklinde hazırlanarak röntgen cihazlarındaki film kasetlerinin yerini almıştır. Kasete film konulması ve filmin banyo edilmesi uygulaması ortadan kalkmakla birlikte; her kaset boyutuna uygun ölçüde hafıza kasetleri gerekliliği ortaya çıkmıştır. Üstelik çalışmaların hızlı yürütülebilmesi için hasta yoğunluğunun gerektirdiği ölçüde aynı tipteki hafıza kasetlerinin birden fazla bulundurulması da gereklidir. Diğer taraftan; hastanın röntgen çekiminin ardından, hafıza kasetlerine alınan görüntü bilgisinin, bir kaset okuyucusuna yüklenerek islenmesi ve bilgisayara aktarılması gerekmektedir. Bu uygulamanın ardından, hafıza kasetindeki mevcut bilgi silinerek, hafıza kaseti tekrar kullanılabilir hale getirilmektedir. CR (Computed Radiology) sisteminde, temelde ortaya çıkan dezavantajlar ise; son derece hassas olan hafıza kasetlerinin, operatörler tarafından röntgen cihazı kaset yuvasına ve okuyucu üniteye sürekli sökülüp takılması (yüklenmesi) ve bu arada röntgen cihazı ile okuyucu ünitenin bulunduğu mesafede sürekli taşınması gerekliliğidir. Bu CR sisteminde sonuç alma süresini uzatan baslıca faktördür ve beraberinde hafıza kasetlerinin taşınması esnasında hasar görme riskini de getirmektedir. Bu dezavantajın asılabilmesi için; özellikle, birden fazla röntgen sisteminin bulunduğu kurumlarda, hafıza kaseti sayısının arttırılması, hatta okuyucu ve bilgisayar ünitelerinin sayısının arttırılması da gerekmektedir. Konfigürasyondaki bu artış ihtiyacı, yatırım maliyetinin de artmasına sebep olmaktadır. Ayrıca Hafıza kasetlerinin belli bir kullanım ömrü mevcuttur ve zaman geçtikçe yenileri ile değiştirilmeleri gerekmektedir. CR (Computed Radology) sisteminde hastanın röntgeninin çekilmesinin ardından, Hafıza kasetinin okuyucuya götürülmesi ve yüklenmesi belli bir süreç almakta, kimi zaman okuyucuda başka bir kaset var ise işlemin tamamlanması için beklenmesi gerekmektedir. Bunun ardından hafıza kasetinin okutulması ve ardından silinmesi yaklaşık 1-2 dakika sürmektedir. Sürecin tümü dikkate alındığında, bu yöntem ile de bir hastanın bir tek tetkiki ortalama olarak 3-5 dakika almaktadır. Elde edilen çekim kalitesi uygun görülmediği takdirde ya da ilave çekimler gerektiğinde, hafıza kasetinin tekrar röntgen cihazına takılarak hastanın çekiminin tekrarlanması veya ilave pozisyon çekimlerinin yapılması gerekmektedir. Bu da hastanın fazladan X-Isın dozuna maruz kalmasına, hastanenin ve operatörün is yükünün artmasına sebep olmaktadır. Elde edilen görüntüler kuru ya da ıslak tip printer cihazında filme basılabilmektedir. Ayrıca bilgisayar ve PACS sistemlerinde arşivlenebilmektedir.
Dijital Röntgen
DDR (Direct Digital Roentgen / Flat Panel Dedector Radiology Sysytem) Röntgen sistemlerinde günümüzde ulaşılmış olan en son teknoloji ise DDR (Direkt Dijital Röntgen /Flat Panel Dedektör) sistemidir. Bu teknoloji sayesinde, çok yüksek çözünülürlükte (9 MegaPixel) ve tek bir detektör ile (43cm x 43cm boyutunda olabilir), film, kaset, hafıza kaseti ve okuyucu ünite kullanılmaksızın, hastanın röntgen görüntüsü, doğrudan bilgisayar ekranında; X-Isınının uygulanmasını takiben 2 saniyede görülebilmektedir. Çekim pozisyonunun değiştirilmesi ihtiyacı olduğu ya da ilave pozisyon çekimleri gerektiğinde, hasta henüz röntgen cihazında bulunduğundan ve pozisyonu sabit olduğundan, ilave çekimler çok hızlı bir şekilde tamamlanabilmektedir. Elde edilen görüntü üzerinde; istenen, doz (pencere) ayarları bilgisayar programı vasıtası ile kolayca yapılabilmekte ve bu sayede çekim tekrarı neredeyse hiç gerekmemektedir. Elde edilen görüntüler, kuru ya da ıslak tip printer cihazında film olarak bastırılabilmektedir ve bilgisayar veya PACS sistemlerinde arşivlenebilmektedir. DDR sistemleri ile günde yaklaşık 400 hastanın (800-1000) tetkikin yapılabilmesi mümkün olmaktadır. Tüm bu sistemler göz önüne alınıp karşılaştırıldığında, DDR sistemlerin yazılım ve donanım üstünlükleri, kullanım kolaylığı, sürati, hızlı sonuç alma özelliği, çekimlerin tekrarının ortadan kalkması, az sayıda personelin verimli olarak kullanılabilmesi, hasta sirkülasyonunun hızlı olabilmesi ile ek ve seyyar donanımları gerektirmemesi baslıca tercih sebepleridir. Tüm donanımların sabit olması ve karşılaştırılan sistemlere nazaran daha az üniteden oluşmaları sayesinde arıza ihtimalleri de en aza inmiştir. Yukarıda verilen hasta tetkik süreleri ve sayıları dikkate alındığında DDR sistemi ile CR üniteleri adapte edilmiş konvansiyonel röntgen sistemleri arasında ciddi anlamda bir potansiyel ve kalite farkı söz konusudur.
Sonuç
Farklı bir bakış açısı ile hasta sirkülasyonu yüksek bir hastanede 5 adet konvansiyonel Röntgen-CR sistemlerinin hasta kapasitesi, 2 adet DDR sistemi ile rahatlıkla karşılanabilmektedir. Aşağıdaki tabloda, yabancı bir kaynaktan temin edilen DDR ve CR sistemleri ile yapılan 2 yönlü akciğer tetkiki referans alınarak oluşturulan; hazırlık, çekim, görüntü alma ve isleme sürelerini ortaya koyan ve toplam süre karşılaştırmasının yapıldığı, istatistikî bir tablo yer almaktadır. Özetle bakılacak olursa, aynı sürede CR sistemi ile 1 hasta çekimi yapılırken, DDR sistemi ile 4 hastanın tetkiki mümkün olmaktadır.
Suat Dürüstkan Elektrik/Elektronik MühendisiMeteks Mühendislik Hizmetleri ve Tic. Ltd. Şti.
