Diyabetik Ayak Yaralarında Enzimatik Debridman Tedavisi

Ayak yaraları diyabetli hastalarda hastaneye yatışın en sık nedeni olmakla birlikte yüksek mortalite ve morbiditeyle ilişkilidir. Non-travmatik ayak amputasyonlarının yüzde 50-70’i diyabete bağlı olarak gelişmektedir, bunların yüzde 85’inde ülserden önce yara mevcut olduğu bilinmektedir, diyabetik ayak tanısı konulması sonrası 6-18 ay içinde, hastaların yüzde 5-24’ünde süreç amputasyonla sonuçlanır. İlk amputasyondan sonraki 3-5 yıl içinde, yüzde 50’den fazla hastanın diğer bacağı için de amputasyon söz konusu olmaktadır.

Diyabetik ayak tedavisinde cerrahi ve medikal tedavi yöntemleri kullanılmakla birlikte en sık uygulanan yöntem yaranın debridmanıdır. Altta yatan hastalığın doğası gereği nekrotik dokular yüzeyde birikme eğilimindedir ve sağlıklı dokunun gelişebilmesi için yara üzerindeki bu doku ve diğer atık ürünlerin temizlenmesi gerekmektedir. Debridman yöntemi yara tedavisinin temel ve ayrılmaz bir parçası olup, sağlıklı granülasyon dokusu oluşmasını sağlayan en önemli uygulamadır. Çeşitli debridman yöntemleri bulunmakta ve yöntemler birbirleriyle birlikte veya tek başına kullanılmaktadır. Son yıllarda gelişen teknoloji ile sağlıklı dokuya zarar vermeden yaradaki nekrotik dokunun debridmanını sağlayan enzimatik preparatlar kullanılmaya başlanmıştır. Bunlardan en sık kullanılan preparat kollagenaz içerikli olanlardır. Kollagenaz içerikli preparatlar nekrotik dokuda canlılığını kaybetmiş kollajen liflerinin yıkımı yoluyla debridman sağlayarak kronik yaraların tedavisinde yaygın kullanım alanı bulmuştur.

Diyabetik ayak yaralarında enzimatik debridman kullanımı pansumanların uygulamasını kolaylaştırdığı, nekrotik dokuyu sağlıklı dokuya zarar vermeden hızlı bir şekilde uzaklaştırdığı, cerrahi yöntemlere göre ağrısız olduğu, granülasyon dokusu oluşumunu artırdığı, yüzeysel yaralarda epitelizasyon sürecini hızlandırdığı, maliyetinin uygun olduğu, negatif basınçlı tedavi ve diğer debridman tedavi yöntemleriyle birleştirilebildiği, klinik infeksiyonu baskıladığı, hastanede kalış süresini azalttığı yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.

Enzimatik kollagenaz debridman yöntemi ister tek başına bir yöntem olarak uygulansın, isterse diğer debridman yöntemleriyle birlikte kullanılsın mutlaka bir ekip yaklaşımı gerektirmektedir. Hastanın takip, değerlendirilme, bakım ve eğitiminde, ayrıca ekip iş birliğinin sağlanmasında en önemli rolü hemşireler üstlenmektedir. Tedavi sırasında, bakım gereksinimleri değişebilmesine rağmen enzimatik debridman preparatın uygulanmasında aşağıda yer alan hususlara dikkat edilmelidir:

• Enzimatik debridman preparatı günlük olarak kullanılmalıdır, daha fazla debridman yapılması isteniyorsa veya sargı çok ıslak hale gelmişse birden fazla uygulanabilir.
• Enzimatik debridman preparatını uygularken yara ve çevresinin nemli olmasına dikkat edilmelidir. Enzimler biyolojik aktivitelerinin başlayabilmesi için neme ihtiyaç duyarlar.
• Yaranın temizlenmesinde özellikle izotonik solüsyonlar veya pH’sı nötral olan solüsyonlar kullanılmalıdır. Antiseptik solüsyonların kullanımı pH’sının 6’nın altına (asidik) veya 8’in üstüne (bazik) çıkarabileceğinden, kollagenazın etkinliğini azaltabilirler.
• Yarada görülen fazla nem, eksüda ve koku infeksiyonların gelişmesine ve iyileşme sürecine olumsuz yönde etkileyebileceği için pansumanın nem dengesi yakından takip edilmelidir.
• Yaranın pansumanında istenilen sargı bezi, köpük, transparan örtüler veya gazlı bez, yaranın bölgesine göre seçilerek kullanılabilir.
• Pansumanda kullanılan köpükler, yaranın şekline göre kolayca uygulanarak, pansuman bölgesini kapatır.
• Pansuman malzemelerinin yara yüzeyine basınç uygulamamasına özen gösterilmelidir.
• Pansuman açılırken malzemelerin kuruması durumunda, granülasyon dokusuna tekrar hasar vermemek için izotonik bir solüsyonla nemlendirilmelidir.
• Pansuman açılırken yaradan gevşemiş ölü doku parçaları değerlendirilmeli, gerektiğinde cerrahi debridman ile yaradan uzaklaştırılmalıdır.
• Yarada granülasyon dokusu gözlemlenmeye başladığında kollagenaz uygulaması kesilmelidir.